طرح شهاب، مهمترين طرح ملي آموزش و پرورش براي شناسايي هوش و استعداد برتر و هدايت دانش‌آموزان است اما آمار با زبان بي زباني همچنان از بي‌توجهي به استعدادهاي متنوع دانش آموزان مي گويد.
به گزارش
پايگاه خبري تحليلي پيرغار، رهبر معظم انقلاب اسلامي سال ۱۳۷۶ طي بياناتي در ديدار جمعي از کارگران و معلمان فرمودند: در محيط آموزش و پرورش بايد کاري بشود که حتي يک استعداد، از ميان اين ميليونها نوجوان و جوان ايراني هدر نرود. يعني تا اين حدّي که تعليمات متوسّطه ماست - اين دوازده سالي که درس ميخوانند - هر کسي که درس ميخواند، استعدادش هدر نرود. حالا بعد از آن ممکن است بعضي به دانشگاه بروند، بعضي به رشته‌هاي فنّي بروند؛ عيبي هم ندارد و همه‌اش هم خوب است؛ اما در اين مدت بايد همه استعداد شکوفا شود. بايد کاري بکنند که اين کار انجام گيرد، والّا روال عادي را حفظ کردن، يا پرداختن به کميّتها، کار اساسي مسؤولان اين دو بخش نيست.
در اين سال ها ايشان بارها بر اهميت کار تعليم و تربيت و شناسايي استعدادها در دوره تحصيل توسط مجموعه آموزش و پرورش تاکيد کردند. اهميت اين تاکيد از آنجا مشخص مي شود که آموزش و پرورش ما چنان بر اهميت دانش تکيه کرده و ساختار مدارس بر محور دانش اندوزي چيده شده و حتي انتظار والدين اصلاح نشده است، که گويي از همان اول دبستان نگاه همه به جلسه کنکور است.
يکي از طرح هايي که بيش از ۱۰ سال است براي شناسايي و هدايت استعدادهاي برتر طراحي و مطرح شده است، طرح شهاب است. طرحي که قرار است استعداد هر دانش آموز را شناسايي کند تا شاهد سيکل معيوب سيستم آموزشي کشور که هدايتش تنها به سمت و سوي کسب دانش و راهي کردن دانش آموزان به دانشگاه ها و آن هم در مسيرهاي غلط خارج از تواناييشان است، نباشيم. طرحي که قرار است کار مهمي که قرار بوده مقطع ابتدايي را پوشش دهد و تک بعدي نباشد. نکته حائز اهميت اما اين است که اين طرح ها سال ها به تعويق افتاد و امروزه نيز به دليل نبود زيرساخت ها به شکل محدودي اجرا مي شود و از آن گذشته نکات مبهم قابل تاملي دارد از جمله اينکه تا امروز خروجي اين طرح که مسئولين آموزش و پرورش بر آن تاکيد بسيار دارند، چه بوده است؟ چه ميزان دانش آموز به درستي در اين طرح هدايت استعداد شده اند و آيا براي شناسايي استعدادهاي متنوع کودکان ابزارهاي مناسب در اختيار معلمان وجود دارد و يا يک دستورالعمل مشخص بومي سازي شده؟
دکتر رضوان حکيم زاده معاون آموزش ابتدايي در گفتگو با خبرنگار مهر درباره مباحث آماري اين طرح گفت: برنامه شهاب در سطح ملي از سال تحصيلي ۹۳-۹۴ و با ۳۲ منطقه در ۳۲ استان کشور و از پايه چهارم آغاز شد و در سال تحصيلي ۹۶-۹۷ به ۳۸۶ منطقه رسيد. همچنين اين طرح در آغاز ۱۳۸ دانش آموز را تحت پوشش قرار مي داد که امروز اين رقم به يک ميليون و ۸۰۰ دانش آموز رسيده است. سناريوي مصوب براي گسترش اين طرح به گونه اي است که در سال ۱۴۰۶ تا ۱۴۰۸ اين طرح به همه پايه ها برسد. اصل طرح متعلق به آموزش و پرورش است که بنياد ملي نخبگان آن را حمايت مالي و معنوي مي کند.
از طرف ديگر هدف بنياد ملي نخبگان اين است که تا ۴ سال آينده تمام مسئوليت اين طرح را به آموزش و پرورش منتقل کند.
واقعيت اين است که معاون آموزش ابتدايي آموزش و پرورش حرف درستي مي زند که: ثابت شده افراد در جامعه انساني برخوردار از يک هوش و استعداد نيستند. يکي مي شود کمال الملک که نقاشي را به اوج مي رساند و يکي مي شود دکتر حسابي که در رياضي زبانزد مي شود و ....هيچ گاه دانش محدود به علوم تجربي و رياضي نبوده است و جامعه بشري براي توسعه به تنوع استعداد نياز دارد. طرح شهاب چيزي جز اين اصل مسلم نيست.
ساير تصميم گيري ها نبايد طرح شهاب را تحت الشعاع قرار دهد
حکيم زاده اظهار کرد: در دهه هاي گذشته متاسفانه آموزش و پرورش تنها يک نوع از استعداد را به رسميت شناخته است و اين آسيب جدي به آموزش و پرورش ما زده است چرا که تنها دانش مورد تقدير قرار گرفته است، آن هم در حوزه هاي رياضي و تجربي به مدد برنامه هاي تقويتي. همين که استعدادهاي هنري، ورزشي و کلامي به خوبي مورد توجه قرار نگرفته اند باعث سرخوردگي شده است و مسير هدايت تحصيلي را نيز بسته است. باز شدن اين مسير و در آمد از مسير يک خطي از طرح شهاب مي گذرد که به عنوان يک طرح ملي مطرح است.
در ده هاي گذشته متاسفانه آموزش و پرورش تنها يک نوع از استعداد را به رسميت شناخته است و اين آسيب جدي به آموزش و پرورش ما زده است حرف هاي معاون وزير آموزش و پرورش که مهمترين مقطع تحصيلي را مديريت مي کند صحيح است اما پرسش اينجاست که چنين طرح مهمي که قصد اصلاح دارد آيا در مباني نظري و در حوزه هاي اجرايي بدون هيچ ابهامي در مسيري هموار به راه خود ادامه مي دهد؟ واقعيت اين است که انتقادهاي بسياري به طرح شهاب وجود دارد. مثلا اينکه براي شناسايي استعدادها و هوش هاي متنوع ابزار لازم در اختيار آموزش و پرورش نيست و حتي پروتکل مشخصي هم وجود ندارد.
حکيم زاده معتقد است: اگر اين طرح درست اجرا و زيرساخت هاي لازم مهيا شود و معلم ها در اين راستا آموزش ببينند و همچنين ساير تصميم گيري ها اين طرح را تحت الشعاع قرار ندهد ما به مقصد مطلوب مي رسيم.
وي بيان کرد: حذف آزمون ها يک راه براي تقويت طرح شهاب بود. آن آزمون ها به غلط گمان مي شد هوش و استعداد را شناسايي مي کنند. استعدادهايي که در طرح شهاب قرار بر شناسايي اشان است ۸ نوع است. استعدادهاي رياضي، علوم، هنر، کلامي، حرکتي- ورزشي، فضايي و اجتماعي فرهنگ ديني. که البته من به آخري نقد جدي دارم و آن را يک استعداد نمي دانم. چون دينداري يک امر فطري است و اينطور نيست يک عده از آن برخوردار باشند و عده اي ديگر از آن برخوردار نباشند. اينگونه نمي تواند هوش و استعداد را بومي سازي کرد.
شناسايي استعداد توسط بينش معلم
وي ادامه داد: ابزار اصلي ما توانايي معلمي است که ۴ تا ۵ ماه براي شناسايي استعدادها آموزش مي بيند و من معتقدم معلم ابتدايي بعد از سه هفته کار با دانش آموزان کاملا متوجه مي شود که کدام دانش آموز در چه استعدادي سرآمد است. در واقع تشخيص استعداد براي معلمان کار پيچيده اي نيست. اين معلم ها آموزش مي بينند که چگونه چک ليست هايي که براي دادن گزارش انفرادي درباره استعداد دانش آموزان دارند را پر کنند و در سامانه ثبت کنند.
حکيم زاده تصريح کرد: در طرح شهاب هر سال چک ليست ها توسط معلم ها پر مي شود و حتي حضور دانش آموزان در جشنواره هاي مختلف نيز ثبت مي شود و يک کارنامه اي در نهايت درست مي شود که تمام مستندات و سوابق تحصيلي دانش آموز را در بر دارد تا موقع انتقال وي به مقطع بالاتر در دوره متوسطه به هدايت تحصيلي او کمک کند.
هنوز هم نکات مبهم در اين طرح خود را نشان مي دهد از جمله اينکه چرا اين طرح از پايه چهارم آغاز مي شود و دوره اول ابتدايي را در بر نمي گيرد؟ آيا تنها کار شناسايي صورت مي گيرد؟ جاي هدايت استعداد و پرورش آن در دوره ابتدايي کجاست؟ و اينکه آيا معلم به تنهايي ابزار مناسبي براي شناسايي استعداد هست و آيا دانش آموزان براي بروز استعداد خود امکانات لازم را دارند.
به گفته معاون آموزش ابتدايي آموزش و پرورش معلمان بهترين مسير براي شناسايي استعداد هستند و مي توانند بازخوردهاي خوبي از استعداد دانش آموز به والدين بدهند.
وي گفت: ما يک بحث شناسايي استعداد در يک فرد را داريم و يکي بحث سرآمدي را. وقتي اينها شناسايي شوند برنامه هاي غني سازي مي توانيم داشته باشيم. برنامه بنياد ملي نخبگان همين است که در حيطه هاي مختلف برنامه هاي غني سازي براي دانش آموزان داشته باشد. الان ما با بحران هجوم دانش آموزان به رشته تجربي رو به رو هستيم. در هيچ کجاي دنيا اينهمه رشته ها را از هم جدا نمي کنند اما ما حتي رياضي و تجربي را هم جدا کرده ايم. معارف و فني حرفه اي را جدا کرده ايم. علوم انساني را جدا کرده ايم. هم از نظر بهره وري و هم از نظر نيروي انساني يک آسيب جدي وارد کرده ايم. بعد همه هم مي خواهند بروند رشته تجربي و يک سرخوردگي ايجاد مي شود.
طرح شهاب يک نگاه کلان دارد و تا زيرساخت هايش مهيا نباشد نمي شود در سراسر کشور اجرا کرد. ما تازه اين طرح را به پايه اول متوسطه رسانده ايم. بايد به طرح شهاب فرصت بدهيم و انتظار نتايج زود و کوچک را نداشته باشيموي ادامه داد: من مشاور تحصيلي مرکز مشاوره دانشگاه تهران بوده ام و بسياري از دانشجويان تازه بعد از ورود به دانشگاه که فشار از رويشان برداشته مي شود متوجه مي شوند چه رشته اي را دوست دارند. طرح شهاب يک نگاه کلان دارد و تا زيرساخت هايش مهيا نباشد نمي شود در سراسر کشور اجرا کرد. ما تازه اين طرح را به پايه اول متوسطه رسانده ايم. بايد به طرح شهاب فرصت بدهيم و انتظار نتايج زود و کوچک را نداشته باشيم. فرايند ناقص و پر چالشي که از به رسميت نشناختن استعدادها داشته ايم منجر به يک تورم بد پيش از دانشگاه و مسيرهاي غلط در انتخاب رشته شده است. طرح شهاب قصد دارد فضايي را آرام آرام باز کند تا به صورت پلکاني تعميم پيدا کند.
وي در پايان گفت: ما متولي اين طرح نيستيم و مرکز ملي استعدادهاي درخشان بايد نتايج را ارائه دهد اما ما مسئوليت اجراي طرح در دبستان را پذيرفتيم و در محدوده هم پاسخگو هستيم اما تبيين ها توسط ما صورت نمي گيرد. اما بايد تصميماتي که در حوزه تعليم و تربيت صورت مي گيرد در همين حوزه مورد بررسي قرار بگيرد نه اينکه همه در مورد آن اظهار نظر غير کارشناسي کنند. اينکه خانواده ها در اين امر مشارکت کنند و درباره طرح آگاهي داشته باشند حقشان است چون ذي نفعان آن هستند اما وقتي يک جمع پزشک به نتيجه اي در حوزه درمان مي رسند اما وقت درميان گذاشتنش با جامعه را ندارند آيا آن تصميم علمي زير سوال مي رود؟ شايد يکي از آسيب هاي جدي حوزه تعليم و تربيت اين بوده که به عنوان يک علم مورد قبول قرار نکرفته و تخصصي ديده نشده است.
با همه صحبت هاي قابل تامل معاون آموزش متوسطه باز هم اين موضوع که خروجي اين طرح مشخص نيست جاي تامل دارد.
طرح شهاب خوب است اما نبايد بار انتخاب تيزهوش به دوشش باشد
اما يکي از صحبت هاي جدي که مدتي در رسانه ها و از طرف مسئولان مطرح شد اين بود که با توجه به نيت آموزش و پرورش براي جمع کردن مدارس سمپاد و بحث آموزش فراگير، قرار است طرح شهاب بار شناسايي استعداد و هوش و پرورش آن را به عهده بگيرد که بسياري از کارشناسان از همان زمان منتقد جدي تر اين طرح شدند که به گفته شان نمي تواند تيزهوشي را شناسايي کند که البته رئيس مرکز ملي استعدادهاي درخشان نيز موافق اين نظر است.
فاطمه مهاجراني رئيس مرکز ملي استعدادهاي درخشان نيز در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: ما هنگامي که بحث حذف آزمون ها بود نيز گفتيم مطلوب ما اين است که آموزش ابتدايي در پايان ۶ سال تحصيلي بيايد و بگويد اين ۲ درصد دانش آموزان با استعداد يا با هوش بالا را شناسايي کرده ايم؛ شما بيا و آنها را پرورش بده و کار به آزمون نکشد. طرح شهاب مي تواند بسيار کمک کننده باشد. اما اين طرح درون فردي است و نمي خواهد مقايسه اي کار کند. اما در سمپاد ما مي خواهيم هوش برتر را شناسايي کنيم تا کشور از آنها بي بهره نمانند. جمع کردن اين دو با يکديگر کار آساني نيست.
وي ادامه داد: اين طرح يکي از بهترين طرح هاي آموزش و پرورش است اما نبايد بار انتخاب تيزهوش را به دوش آن بگذاريم که يک انحراف خواهد بود. ما براي شناسايي تيزهوشان نياز به طرح جديد نداريم. کافي است معلم ما با دقت دانش اموزان را زير نظر بگيرند و اين دانش آموزان را شناسايي کنند.
اگر صحبت هاي مهاجراني را بپذيريم بايد بگوييم به نظر اين دقيقا همان کاري است که معلمان در طرح شهاب مي کنند. زير نظر گرفتن دانش آموزان. اما آيا به راستي يک معلم با ۵ ماه آموزش و زيرنظر گرفتن دانش اموز مي تواند استعداد او را شناسايي کند؟ يا اينکه واقعا ساز و کار ديگري دارد اما زيرساختهايش مهيا نيست؟
طرح شهاب هم در مباني نظري و مفهوم پردازي دچار سردرگمي است
دکتر ناصرالدّين کاظمي حقيقي داراي دکتراي روانشناسي و آموزش کودکان استثنايي که در کارنامه اش عضويت شوراي راهبردي و مشورتي تحوّل بنيادين آموزش و پرورش و مجري طرح ملّي پرورش استعدادهاي درخشان در دورهٔ ابتدايي مشاهده مي شود در گفتگو با خبرنگار مهر درباره طرح شهاب گفت: بحث درباره طرح شهاب محدود به بحث درباره اين طرح نمي شود بلکه موضوع نگرش آموزش و پرورش به استعداد و هوش، شناسايي و هدايت آنهاست. چه در قالب طرح شهاب و چه مدارس سمپاد و....
وي ادامه داد: طرح شهاب هم در مباني نظري و مفهوم پردازي دچار سردرگمي است و هم در تشخيص استعداد و هوش. مشخص نيست هوش و استعداد را چه تعريف مي کند و وقتي مي گويد برتري يک توانايي منظورش نسبت به باقي توانمندي هاي يک فرد است يا در قياس با توانمدي ديگران صحبت مي کند چون يک جا مي گويد سنجش فرد با خودش و يک جا مي گويد سنجش فرد با ديگران. ضمن اينکه ده سال است اين طرح مطرح شده و روش ها و ابزارهايش به هيچ وجه قابل دفاع نيست.
وي ادامه داد: يکي از ضعيف ترين منابع از نظر تشخيصي در دنيا معرفي معلم است. مهمترين منبع معرفي استعداد خود دانش آموز است. آن وقت ما مي خواهيم استعداد را از طريق چک ليست و از ديدگاه معلم که ممکن است به هر دليل دچار سوگيري يا اشتباه باشد شناسايي کنيم. ضمن اينکه هيچ هدايت تحصيلي به صورت جدي تاکنون اتفاق نيفتاده است. يک گزارشي ارائه نشده که بدانيم در اين ده سال چه تعداد جمعيت دانش آموزي استعداد برترشان شناسايي شده و چه اقداماتي برايشان شده و از کدام نقطه به کدام نقطه بعد از شناسايي استعداد رسيده اند.
واقعيت اين است که تنها طرح امروز آموزش و پرورش براي شناسايي و هدايت استعداد دانش آموزان طرح شهاب است. طرحي که قرار است در صورت اجراي کاملش بتواند فرموده رهبر انقلاب را عملي کند که حتي يک استعداد هدر نرود. آيا مسئولان آموزش و پرورش به راستي مي توانند تحقق ۵۰ درصدي چنين سخني را با اجراي اين طرح تضمين کنند؟